व्यवसाय विस्तार भनेको कम्पनीले आफ्नो व्यवसायको आकार बढाउने प्रयास हो। यसले सञ्चालनको स्केल बढाउने लक्ष्य राखेको छ। विस्तार भनेको व्यवसाय बढाउन र कम्पनीका शेयरधनीहरूको लागि थप पैसा उत्पन्न गर्ने तरिका हो। निम्न केही कारणहरु सहित धेरै कारणहरूले कम्पनीहरुको लागि व्यवसाय विस्तार किन आवश्यक छ भनेर वर्णन गर्दछ :
- धेरै ग्राहकहरूलाई थप उत्पादन बेचेर थप पैसा कमाउन,
- थप प्रचुर स्रोतहरू निर्माण गरेर प्रतिस्पर्धात्मकता बढाउन,
- उच्च बजार साझेदारी नियन्त्रण गरेर बजारमा हावी हुन,
- ग्राहक, वितरक र आपूर्तिकर्ताहरु सहित सरोकारवालाहरुसँग मोलमोलाइ क्षमता बढाउन,
- बजारको नेतृत्व गरी बजार मूल्यलाई थप प्रभाव पार्न,
- अर्थतन्त्रलाई बढाइ एकाइ लागत घटाएर थप उत्पादनहरूमा लागत फैलाउन,
- कम्पनीको वृद्धि र नाफाको लागि सकारात्मक अपेक्षा अनुरूप शेयरधारक मूल्य वृद्धि गर्न ।
शाखा र फ्रान्चाइजिङ
व्यापार विस्तारका दुई सबैभन्दा लोकप्रिय तरिकाहरू शाखा र फ्रान्चाइजिङ हुन्। जबकि यी दुबै व्यवसायको भौतिक विस्तारका रूपहरू हुन र त्यहाँ महत्त्वपूर्ण भिन्नताहरू पनि छन्। ‘शाखा’ कम्पनी आफैँद्वारा सञ्चालित हुन्छ भने ‘फ्रान्चाइज’ चाहिँ तेस्रो पक्षद्वारा सञ्चालित हुन्छ। शाखा र फ्रान्चाइज बीचको भिन्नता तल व्याख्या गरिएको छ (‘शाखा र फ्रान्चाइज भिन्नता‘)
- सञ्चालन जिम्मेवारी : शाखा सञ्चालनको मामलामा, शाखा भित्र व्यवसाय सञ्चालन गर्न शाखा आफैं जिम्मेवार छ। जबकि, फ्रान्चाइजिङको मामलामा, फ्रान्चाइजी (Franchisee) भनेर चिनिने तेस्रो पक्षद्वारा दैनिक कार्य सञ्चालन गरिन्छ। यहाँ, मूल व्यवसाय मालिक फ्रान्चाइजर (Franchisor) हो।
- उत्पादन र सेवाहरू : शाखाको मामलामा, उत्पादन र सेवाहरू दुवै व्यवसायसँग सम्बन्धित छन्। जबकि, फ्रान्चाइजिङको मामलामा, तेस्रो पक्ष (फ्रान्चाइजी) द्वारा सेवाहरू प्रदान गरिन्छ, जहाँ उत्पादन कम्पनीसँग सम्बन्धित छ। उदाहरणका लागि, जुत्ता कम्पनीको लागि फ्रान्चाइज हुन सक्छ, जहाँ फ्रान्चाइजरको जुत्ता तेस्रो पक्ष (फ्रान्चाइजी)द्वारा बेचिन्छ।
- वित्तिय र लगानी : शाखामा, सम्पूर्ण लगानी व्यवसायले नै गर्छ। जबकि, फ्रान्चाइजिङमा, फ्रान्चाइजीले उसको आउटलेटमा लगानी गर्छ।
- नाफा : शाखा खोल्दा, नाफा अन्य पक्षहरूसँग बाँडिएको हुँदैन र सबै नाफा व्यवसायमा नै जान्छ। जबकि, फ्रान्चाइजिङमा, नाफाको निश्चित सहमत प्रतिशत फ्रान्चाइजरले लिन्छ ।
- सेवाहरूको गुणस्तर : शाखाहरूमा, गुणस्तर सिधै व्यापारद्वारा कायम राखिएको हुन्छ। जबकि, फ्रान्चाइजिङमा, गुणस्तर फ्रान्चाइजीद्वारा कायम राखिएको हुन्छ तर फ्रान्चाइजरद्वारा निगरानी भने गरिन्छ। गुणस्तर मापदण्डको पालना नगरेमा फ्रान्चाइज रद्द हुन सक्छ।
- कर्मचारी र सहयोगीहरु : शाखाहरूमा, कर्मचारीहरू सीधै व्यवसायले नै काममा राख्छन् र कम्पनीको पेरोलबाट तलब लिन्छन्। जबकि, फ्रान्चाइजिङमा, कर्मचारीहरू फ्रान्चाइजीद्वारा भर्ती गरिन्छ र त्यस्ता कर्मचारीहरूको फ्रेन्चाइजरसँग कुनै सम्बन्ध हुँदैन।
फ्रान्चाइजिङका फाइदाहरू
फ्रान्चाइजिङ भनेको फ्रान्चाइजर र फ्रान्चाइजीबीचको बलियो सम्बन्ध भएको मार्केटिङ र वितरणको एक रूप हो। फ्रान्चाइजर भनेको व्यवसाय र ब्रान्डको मालिक हो जसले फ्रान्चाइजी (एक व्यक्ति वा व्यक्तिहरूको समूह) लाई व्यवसायका उत्पादन र सेवाहरू बेच्नको लागि अधिकार, इजाजतपत्र प्राप्त विशेषाधिकार प्रदान गर्दछ (‘फ्रेन्चाइजिङ मार्फत तपाईंको व्यवसाय विस्तार गर्ने 7 फाइदाहरू’)।
फ्रान्चाइजमा लगानी गर्ने व्यक्तिहरूको लागि प्राथमिक फाइदा भनेको यो हो कि फ्रान्चाइजरले लगानीको बदलामा संगठन, प्रशिक्षण, व्यापारिकरण, मार्केटिङ र प्रबन्ध गर्न मद्दत गर्दछ। यद्यपि, त्यहाँ फ्रान्चाइजरका लागि धेरै फाइदाहरू छन् साथै ब्रान्डले फ्रान्चाइजिङ मार्फत सजिलैसँग आफ्नो व्यवसाय विस्तार गर्न पाउँछ। प्रायः भनिन्छ कि फ्रान्चाइजिङले ल्याएको असंख्य अवसरहरूको कारण यो व्यापार सफलताको छोटो विधि हो । यसका केही फाइदाहरू तल छलफल गरिएको छ :
- रणनीतिक पहिचान : एक ब्रान्ड एक पहिचान कायम गर्न आवश्यक छ किनकि दर्शकहरुद्वारा यसलाइ सजिलै पहिचान गर्न सकिन्छ। फ्रान्चाइजिङमा, यो पहिचान पहिले नै फ्रान्चाइजीलाई दिइएको छ र प्रायः तिनीहरू विश्वव्यापी स्तरमा उच्च रूपमा चिनिने योग्य हुन्छन्। एक फ्रान्चाइजी लगानीकर्ताको रूपमा, उसले तपाईंको ब्रान्ड आउटलेटहरू मध्ये कुनै एकको स्वामित्व लिइ फरक स्थानमा सञ्चालन गर्नेछ । यसले फ्रान्चाइज आउटलेटलाई रणनीतिक पहिचान प्रदान गर्दछ र बजारमा चाँडै विस्तार गर्न अग्रणी ब्रान्डको लागि यो प्रभावकारी विधि हो । McDonald’s र Domino’s जस्ता कर्पोरेट ब्रान्डहरूले यसको पूर्ण फाइदा उठाएका छन् र फ्रान्चाइजिङ बजारमा सफल रूपमा देखा परेका छन् । राम्रो ब्रान्ड पहिचानको साथमा विभिन्न स्थानहरूमा समान अनुभव र उत्पादनहरू खोज्ने वफादार उपभोक्ताहरू आउँछन्। जसको फ्रान्चाइज लोकप्रिय हुन्छ त्यसले फ्रान्चाइजरहरूलाई फाइदा पुर्याउँछ ।
- पूँजी : विद्यमान व्यवसायको लागि विस्तार आवश्यक छ र त्यसका लागि पूँजी सबैभन्दा ठूलो समस्या हो। फ्रान्चाइजिङको साथ, फ्रान्चाइजरले फ्रान्चाइज एकाइ खोल्न र सञ्चालन गर्नका लागि फ्रान्चाइजी लगानीकर्ताबाट पूंजी प्राप्त गर्दछ। यसले फ्रान्चाइजरलाई ऋणको प्रयोग नगरी, अरूको लगानीमा अगाडि बढ्न मद्धत गर्दछ। जब फ्रान्चाइजीले विभिन्न सम्झौताहरूमा प्रतिबद्धता गर्दछ, यसले फ्रान्चाइजिङलाई कुनै आकस्मिक दायित्व बिना नै विस्तार गर्न अनुमति दिन्छ जसले फ्रान्चाइजरलाई धेरै जोखिम कम गर्दछ।
- पर्यवेक्षण र व्यवस्थापनको सहजता : नयाँ प्रबन्धक वा अन्य कुनै कर्मचारी सदस्यलाई खोज्न र तालिम दिनको लागि व्यवसायलाई धेरै महिना लाग्छ। साथै तिनीहरूलाई तालिम दिन धेरै प्रयास गरेपछि, तिनीहरू प्राय छोड्छन् वा प्रतिस्पर्धीहरूले तिनलाइ काममा लिन्छन्। तिनीहरूको काममा वास्तविक प्रतिबद्धताको कमी पनि छ जसले तिनीहरूलाई टाढाबाट पर्यवेक्षण गर्न ठूलो चुनौती बनाउँछ। फ्रान्चाइजिङमा, मालिक आफै प्रबन्धकको लागि प्रतिस्थापन हुन्छ। फ्रान्चाइजीहरूले प्रायः जिम्मेवारीहरू ग्रहण गर्ने हुनाले फ्रान्चाइजरलाई अन्य महत्वपूर्ण क्षेत्रमा ध्यान केन्द्रित गर्न मद्धत पुग्दछ। आफ्नै व्यवसाय भएको कारण फ्रान्चाइजीलाई व्यवसाय सफल बनाउन अरु प्रबन्धक भन्दा बढी प्रेरणा हुने गर्दछ ।
- निरन्तर वृद्धि : एकल इकाई स्थापना गर्न धेरै पैसा र समय समावेश हुने गर्दछ जसले गर्दा व्यवसायहरूलाई प्रतिस्पर्धीहरूको भीडमा हराउने डर हुन सक्छ। प्रायः यी डरहरू वास्तविकतामा आधारित हुन्छन्। फ्रान्चाइजिङको मद्धतले फ्रान्चाइजिले प्रतिस्पर्धीहरू भन्दा अघि नै बजारमा अग्रणी स्थिति कब्जा गर्न सक्छ भन्ने कुरा सुनिश्चित गर्दछ। McDonald’s’s, OYO, Levi’s, Ferns N Petals, Lenskart, Domino’s, Miniso र धेरै धेरै शीर्ष ब्रान्डहरूले फ्रान्चाइजिङ मार्फत बजारमा नेतृत्वदायी भूमिका स्थापित गरेका छन्, जुन अन्यथा स्वविस्तार मार्फत असम्भव हुने थियो।
- लाभप्रदता : आउटलेट स्थापना र सञ्चालनमा फ्रान्चाइजीले लगानी र समयको अधिकांश जिम्मेवारी ग्रहण गर्ने हुँदा फ्रान्चाइजरको व्यवसायमा लगानी कम हुने गर्दछ । फ्रेन्चाइजरले फ्रान्चाइजीद्वारा बेचेका सबै उत्पादनहरूमा फ्रान्चाइजी शुल्क र रोयल्टीहरू पनि प्राप्त गर्दछ परिणामस्वरूप फ्रान्चाइजरलाई थप लाभ हुने गर्दछ।
- क्रय शक्ति : फ्रान्चाइज बढ्दै जाँदा व्यवसायको स्टोर मार्केटिङ रणनीतिहरू थप प्रभावकारी हुँर्दै जान्छन् जसले गर्दा कारोबार, नाफा बढ्दै जानेछ, र अन्ततः क्रय शक्तिमा वृद्धि हुने गर्दछ। यसले फ्रान्चाइजरलाई आपूर्तिकर्ताहरूसँग राम्रो सम्झौताहरू विकास गर्न तथा सवारी साधन र उपकरण जस्ता अन्य व्यापार खरिद गर्न मद्धत गर्दछ।
- जोखिम न्यूनीकरण : फ्रान्चाइजिङले कम्पनीको स्वामित्वमा रहेका आउटलेटहरूसँग व्यवसाय विस्तार गर्न संलग्न हुने धेरै जोखिमहरूलाई कम गर्न मद्दत गर्छ। एक फ्रेन्चाइजरलाई व्यवसाय विस्तार गर्न कम पूँजी चाहिनुका साथ साथै सो लगानी फ्रान्चाइज कम्पनीको विकासमा सीमित हुने गर्दछ। यो पूँजी रकम एउटा थप कम्पनीको स्वामित्वमा रहेको शाखा (Branch Outlet) खोल्नुभन्दा निकै कम हुने गर्दछ । फ्रान्चाइजी सञ्चालनमा लगानीको लागि सबै जिम्मेवारी फ्रान्चाइजीले वहन गरेको हुनाले, फ्रान्चाइजरहरूको लागि जोखिम धेरै हदसम्म कम हुने गर्दछ ।
