तपाईंको व्यवसायको मानव संसाधन आवश्यकताहरूको उचित प्रबन्ध गर्नुहोस्

मानव संसाधन व्यवस्थापन (एचआरएम) ठूला व्यवसायहरूको लागि मात्र महत्त्वपूर्ण छ भन्ने गलत धारणामा अब कुनै सत्यता छैन। मानव संसाधन व्यवस्थापनलाई एमएसएमईहरूको पनि सफलता निर्धारण गर्न महत्त्वपूर्ण कारकको रूपमा आधुनिक संसारले स्वीकार गरिसकेको अवस्था छ।

तपाईंको व्यवसाय एउटा सानो व्यवसाय नै भएपनि वा तपाईंको प्रारम्भिक वर्षहरूमा तपाईंले मानव संसाधन पेशेवर किन्न असक्षम भएपनि, प्रभावकारी मानव संसाधन व्यवस्थापन तपाईंको विकास र सफलताको लागि किन महत्वपूर्ण छ भनेर तपाईंले पहिले नै बुझ्न जरुरि हुन्छ।  

यसमा धेरै बाध्यकारी कारणहरू छन् – सीप अन्तर, उच्च कारोबार र दक्ष र अर्ध-दक्ष जनशक्तिको द्रुत बाहिरी स्थानांतरगमनले गराइरहेको दक्ष र उत्प्रेरित कार्यबलको अभाव र  सो कार्यबलका लागि प्रतिस्पर्धा। त्यसोभए, यदि तपाईं भर्ती प्रक्रियाहरूमा बारम्बार संलग्न हुन र आफ्नो समय र स्रोतहरू बर्बाद गर्न चाहनुहुन्न भने मानव संसाधन आवश्यकताहरूको प्रबन्ध गर्दा निम्न क्षेत्रहरूमा ध्यान केन्द्रित गर्नुहोस्:

कार्यबल योजना र भर्ती: तपाईंको व्यापार लक्ष्य र उद्देश्यहरू प्राप्त गर्न आवश्यक पर्ने विशिष्ट कौशल र दक्षताहरू पहिचान गर्नुहोस्। भविष्यका आवश्यकताहरू अनुमान गर्न रणनीतिक कार्यबल योजना सञ्चालन गर्नुहोस्। कम्पनीको संस्कृति र मूल्यहरूसँग मिल्ने योग्य, दक्ष र उत्प्रेरित उम्मेद्वारहरूलाई कुशलतापूर्वक भर्ती गर्नुहोस्।

कर्मचारी विकास र प्रशिक्षण: कर्मचारीहरुको सीप र ज्ञान बढाउन कर्मचारी विकास कार्यक्रमहरूमा लगानी गर्नुहोस्। कर्मचारीहरुको व्यक्तिगत करियर आकांक्षा र तपाईंको व्यापार वृद्धि प्रक्षेपण दुवैसँग मिल्दोजुल्दो प्रशिक्षण अवसरहरू प्रदान गर्नुहोस्। सहि रुपमा प्रशिक्षित र उत्प्रेरित कार्यबलले उत्पादकता र नवीनतामा महत्त्वपूर्ण योगदान दिन्छ।

कार्यसम्पादन व्यवस्थापन र प्रतिक्रिया: कर्मचारीहरूको लागि स्पष्ट अपेक्षा र लक्ष्यहरू तय गर्ने कार्यसम्पादन व्यवस्थापन प्रणाली स्थापना गर्नुहोस्। निरन्तर सुधारको संस्कृतिलाई बढावा दिन र असाधारण योगदानहरूलाई पुरस्कृत गर्न नियमित रूपमा रचनात्मक प्रतिक्रिया र मान्यताहरु प्रदान गर्नुहोस्।

कर्मचारी संलग्नता र प्रतिधारण: कर्मचारी संलग्नता र कार्य सन्तुष्टिलाई बढावा दिने सकारात्मक कार्य वातावरण सिर्जना गर्नुहोस्। खुला सञ्चारलाई प्रोत्साहन दिनुहोस्, कर्मचारीहरूलाई निर्णय प्रक्रियामा समावेश गर्नुहोस् र उनीहरूका उपलब्धिहरूको उचित मुल्यांकन गर्नुहोस्। प्रतिस्पर्धात्मक क्षतिपूर्ति, कार्य-जीवन सन्तुलनका पहलहरू र करियर उन्नति अवसरहरू जस्ता प्रतिधारण रणनीतिहरू लागू गर्नुहोस्।

अनुपालना र मानव संसाधन नीतिहरू: नेपालको श्रम कानून र नियमहरूको पालना सुनिश्चित गर्नुहोस्। बिदा नीतिहरू, अनुशासनात्मक कार्यहरू र कार्यस्थल सुरक्षा सहित विभिन्न पक्षहरूलाई सम्बोधन गर्न स्पष्ट एचआर नीति र प्रक्रियाहरू विकास गरि सञ्चारित  गर्नुहोस् (तल थप पढ्नुहोस्)।

नेतृत्व विकास: संगठनभित्र सम्भावित नेताहरू पहिचान गर्नुहोस् र तिनीहरूलाई विकसित हुने अवसर, प्रशिक्षण र निर्णय गर्ने जिम्मेवारीहरू प्रदान गर्नुहोस्। व्यवसाय भित्रबाट बलियो नेताहरूको विकासले संगठनमा निरन्तरताका साथै सक्षम व्यवस्थापन टोली सुनिश्चित गर्दछ जसले तपाईंको अनुपस्थितिमा पनि सु-सुचित निर्णयहरू लिन सक्छ।

अनुकूलनशीलता र लचिलोपन: बजारको बदलिँदो अवस्थाहरूमा कार्यबललाई पनि बजार अनुकूलन हुन तयार पार्नुहोस्। व्यवसायको विकाससँगै आउन सक्ने विभिन्न भूमिका र जिम्मेवारीहरू सम्हाल्न सक्ने सक्षम र लचिलो कार्यबल निर्माण गर्नुहोस्।

कर्मचारी कल्याण र सहायता: कर्मचारीको कल्याण र मानसिक स्वास्थ्यलाई प्राथमिकता दिनुहोस्। कार्य-जीवन सन्तुलन प्रवर्द्धन गर्न र कार्यसम्पादनमा प्रभाव पार्ने व्यक्तिगत चुनौतीहरूलाई सम्बोधन गर्नका लागि सहायता सेवा र स्रोतहरू प्रस्ताव गर्नुहोस्।

प्रविधि अपनाउने: विभिन्न एचआर कार्यहरूका लागि प्रविधिको फाइदा उठाउनुहोस्। उदाहरणका लागि स्वचालित पेरोल प्रशोधन, कर्मचारी व्यवस्थापन प्रणाली र अनलाइन प्रशिक्षण प्लेटफर्महरू अपनाउनुहोस्। यसले मानव संसाधन प्रक्रियाहरूलाई सुव्यवस्थित बनाउँछ र  उचित रुपमा डेटा व्यवस्थापन गर्न सहयोग गर्छ ।

एचआर एजेन्सीको मद्दत खोज्नुहोस्: तपाईंको एचआर कार्यहरूको प्रबन्ध गर्न तपाईंको व्यावसायिक आवश्यकताहरूको आधारमा तपाईंले खोजे जस्तै सेवाहरू प्रदान गर्न सक्ने एचआर एजेन्सीहरूसँग सम्पर्क गर्न नहिचकिचाउनुहोस्।

एचआर मेट्रिक्स र विश्लेषण: कर्मचारी कारोबार, संलग्नता स्तर र प्रशिक्षण प्रभावकारिता जस्ता एचआर मेट्रिक्स ट्र्याक गर्नुहोस्। सूचित निर्णयहरू गर्न र मानव संसाधन अभ्यासहरूमा निरन्तर सुधार गर्न डेटाको विश्लेषण गर्नुहोस्।

श्रम ऐन कार्यान्वयन गर्नुहोस् 

प्रत्येक व्यवसायले कर्मचारीहरूप्रति नैतिक र निष्पक्ष व्यवहारको ग्यारेन्टी गर्न सरकारले तोकेको श्रम कानूनको पालना गर्न आवश्यक छ। श्रम कानूनले रोजगारदाताहरूका लागि दायित्वहरू परिभाषित गर्नुका साथै कर्मचारीहरूको अधिकार र कल्याणको संरक्षण गर्ने कानुनी रूपरेखा पनि प्रदान गर्दछ। यहाँ श्रम ऐन २०१७ का केही महत्त्वपूर्ण प्रावधानहरू छन् जुन प्रत्येक मानव संसाधन प्रबन्धकले व्यवसायको समग्र कार्यसम्पादनको व्यवस्थापन गर्नका लागि लागू गर्नुपदर्छ:

काम गर्ने घण्टा र पारिश्रमिक

नेपालको श्रम ऐन अनुसार कर्मचारीले दिनमा बढीमा ८ घण्टा र हप्तामा बढीमा ४८ घण्टा काम गर्न  पाउने र साप्ताहिक बिदाको रूपमा कम्तीमा एक दिन बिदा पाउने व्यवस्था छ। यो प्रावधानले कर्मचारीहरूसँग उचित कार्य-जीवन सन्तुलन र आरामका साथै व्यक्तिगत गतिविधिहरूको लागि पर्याप्त समय हुने सुनिश्चित गर्दछ। यसबाहेक,  कुनै व्यक्तिको जीवन, सुरक्षा र स्वास्थ्यमा प्रतिकूल प्रभाव पर्ने वा रोजगारदाता लाई गम्भीर नोक्सान पुग्ने अवस्थामा बाहेक ओभरटाइम काम अनिवार्य गर्न सकिँदैन। ओभरटाइम काम आवश्यक पर्ने अवस्थाहरूमा, प्रति दिन चार घण्टा भन्दा बढी ओभरटाइम काम हुनु हुदैन र नियमित पारिश्रमिकको  १.५ गुणाको दरमा अतिरिक्त पारिश्रमिकले यसको क्षतिपूर्ति हुनुपर्छ।

परिक्षण अवधि सम्बन्धी प्रावधान

कामदारसँग रोजगार सम्झौता कार्यान्वयन गर्ने कुनै पनि रोजगारदातासँग कामदारलाई छ महिनाको लागि परीक्षणमा राख्ने अधिकार हुन्छ। नियुक्त कर्मचारीको कामबाट असन्तुष्ट भएको अवस्थामा भने यो सम्झौता समाप्त गर्न सकिन्छ। कामदारको परीक्षण अवधि पूरा भइसक्दा पनि यदि पक्षहरू बीचको रोजगारी सम्झौता समाप्त नगरिएको भए, सो रोजगारी सम्झौता वैध मानिनेछ।

चाडपर्व भत्ता प्राप्त गर्ने अधिकार

चाडपर्व भत्ताका रूपमा प्रत्येक कर्मचारीसँग प्रत्येक वर्ष एक महिनाको आधारभूत पारिश्रमिक बराबरको रकम पाउने  अधिकार हुनेछ।

सञ्चय कोष, उपदान, र बीमा/ औषधि उपचार बीमा सम्बन्धी प्रावधानहरू

• प्रत्येक कामदारको आधारभूत तलबको १० प्रतिशत कर्मचारीको आधारभूत तलबबाट कट्टा गर्नुपर्छ।
• बराबर रकमको १०० प्रतिशत थप गरी सञ्चय कोषको कुल रकमको रूपमा जम्मा गर्नुपर्छ।
• ८.३३ प्रतिशत बराबरको रकम प्रत्येक महिना आधारभूत तलबबाट कटौती गरी उपदानको लागि जम्मा गर्नुपर्छ।
• प्रत्येक कामदारको कम्तीमा वार्षिक एक लाख रुपैयाँ बराबरको औषधि उपचार बीमा गराउनुपर्छ। 
• प्रत्येक रोजगारदाताले सबै प्रकारका दुर्घटनाहरू कभर गर्ने कम्तिमा ७००,००० रुपैयाँ बराबरको दुर्घटना बीमा कभरेज उपलब्ध गराउनुपर्छ।
• यदि कुनै कामदार दुर्घटनाको कारण अंगभंग वा अशक्त भएमा, चोटपटक वा अशक्तताको गम्भीरतालाई ध्यानमा राख्दै एक पूर्वनिर्धारित प्रतिशतको आधारमा क्षतिपूर्ति दिइनेछ।
• दुर्घटनाबाट कामदारको मृत्यु भएमा वा पूर्ण मानसिक वा शारीरिक अशक्तता भएमा, श्रमिक वा निजको कानुनी उत्तराधिकारीले प्रचलित कानून बमोजिम बीमाङ्क रकमको शतप्रतिशत रकम क्षतिपूर्तिको रूपमा पाउनेछन्।

बिदा सम्बन्धी प्रावधानहरू

विवाद समाधान / समाधान गर्ने प्रावधान

• १० वा सो भन्दा बढी कामदारहरू भएको उद्यमले श्रम सम्बन्ध समिति स्थापना गर्न आवश्यक हुन्छ, जसले आवश्यक छलफल गर्ने, गुनासोहरू समाधान गर्ने र कार्य वातावरण सुधार गर्ने जस्ता कामहरु गर्दछ।
• यदि रोजगारदाताले प्रदान गरिएको सूचनाको जवाफ कानूनद्वारा तोकिएको सात दिन भित्र दिन असफल भएमा व्यक्तिगत विवादहरू मेलमिलापद्वरा वा श्रम कार्यालय मार्फत समाधान गर्न सकिन्छ।
• मेलमिलाप, मध्यस्थता, बार्गेनिङ र सामूहिक प्रयासका अन्य रूपहरूलाई विवादहरूमा समाधान गर्न प्रयोग गरिन्छ। सामूहिक विवादको समाधानका लागि हडताल समेत गर्न सकिन्छ।
• यदि हडताल विवाद समाधान गर्न असफल भएमा वा हडताल कानुनि रुपमा सञ्चालन नगरिएको पाइएमा, श्रम विभागबाट स्वीकृति प्राप्त गरेपछि सम्पूर्ण कम्पनीलाई ताला लगाउने अधिकार रोजगारदाताहरूसँग हुन्छ।

रोजगार सम्बन्धको अन्त्यसँग सम्बन्धित प्रावधानहरू

• समय-आधारित रोजगार – जब सम्झौतामा निर्दिष्ट समय समाप्त हुन्छ
• कार्य-आधारित रोजगार – जब निर्दिष्ट काम पूरा हुन्छ
• अनौपचारिक रोजगार – रोजगारदाता वा कामदारको इच्छामा आधारित 
• खराब कार्य प्रदर्शनको आधारमा/ कार्यक्षमताको अभावमा 
• अनिवार्य अवकाश – कामदार ५८ वर्ष पुगेपछि