कम्पनी भनेको विशेष उद्देश्यका साथ कुनै पनि व्यावसायिक गतिविधिहरू सञ्चालन गर्ने व्यक्तिहरूको संघ हो। यसलाई एक कृत्रिम व्यक्तिको रूपमा मानिन्छ र कानूनद्वारा मान्यता प्राप्त एक छुट्टै नामसँग साझा छाप, सीमित दायित्व र हस्तान्तरण योग्य शेयर बेचेर पूँजी सङ्कलन गरिएको हुन्छ। नेपालको कम्पनी ऐन, २०६३ ले ३ प्रकारका कम्पनीहरु संस्थापना गर्न अनुमति दिन्छ।
अर्थात्;
- निजी
- सार्वजनिक
- नाफा गैर वितरण
- विदेशी
Companies Act, 2063
कम्पनी रजिष्ट्रार कार्यालय (CRO) अन्तर्गत दर्ता भएका कम्पनीहरू निम्नानुसार छन्:
1. निजि वा प्राइभेट कम्पनी
निजी कम्पनीहरूमा एक वा थोरै संख्यामा मालिकहरू हुन्छन्। निजी कम्पनीहरू कम्तीमा एक वा १०० भन्दा बढी सदस्यहरू नहुने गरी स्थापना गर्न सकिन्छ। कम्पनीको सबै शेयर बाहिरी व्यक्तिबाहेक कम्पनी सदस्यहरू बीच बिक्री गरिन्छ।
कम्पनी ऐन, २०६३ को प्रावधान अनुसार निजी कम्पनी भन्नाले:
- आफ्ना सदस्यहरूलाई बाह्य व्यक्तिलाई शेयर बेच्न प्रतिबन्ध लगाउँछ।
- यसको सदस्य संख्या सिमित हुने गर्दछ, उदाहरणका लागि अधिकतम १००।
- जनतालाई यसको शेयर तथा ऋणपत्रहरु लिनका लागि कुनै पनि निमन्त्रणा निषेध गर्दछ ।
कम्पनी रजिस्ट्रारको कार्यालयमा निजी कम्पनी दर्ताको लागि आवश्यक कागजातहरू:
| क्र.सं. | कागजातहरूको सूची |
| 1. | अनुसूची १ बमोजिमको ढाँचामा एउटा आवेदन र त्यसमा १० रुपैयाँको टिकट संलग्न गर्नुपर्नेछ। |
| 2. | प्रबंधपत्रको दुई छायाँप्रति। |
| 3. | नियमावलीको दुई छायाँप्रति। |
| 4. | आपसी सम्झौताको प्रतिलिपि (यदि भएम) |
| 5. | संस्थापक शेयरधनीहरूको नागरिकता प्रमाणपत्रको प्रमाणित प्रतिलिपिहरू। |
कम्पनी रजिष्ट्रारको कार्यालय अनुसार निजी कम्पनीको लागी आवश्यक दर्ता शुल्क:
| अधिकृत पूँजी (ने.रु) | दर्ता शुल्क(ने.रु) |
| रु एक लाख सम्म | रु. १,०००/- (एक हजार मात्र) |
| रु एक लाख एक देखि रु पाँच लाख सम्म | रु. ४,५००/- (चार हजार पाँच सय मात्र) |
| रु पाँच लाख एक देखि रु पच्चीस लाख सम्म | रु ९,५००/- (नौ हजार पाँच सय मात्र) |
| रु पच्चीस लाख एक देखि रु एक करोड सम्म | रु १६,०००/- (सोह्र हजार मात्र) |
| रु एक करोड एक देखि रु दुई करोड सम्म | रु १९,०००/- (उन्नाईस् हजार मात्र) |
| रु दुई करोड एक देखि रु तीन करोड सम्म | रु २२,०००/- (बाईस् हजार मात्र) |
| रु तीन करोड एक देखि रु चार करोड सम्म | रु २५,०००/- (पच्चीस हजार मात्र) |
| रु चार करोड एक देखि रु पाँच करोड सम्म | रु २८,०००/- (अठ्ठाईस् हजार मात्र) |
| रु पाँच करोड एक देखि रु छ करोड सम्म | रु ३१,०००/- (एकतीस हजार मात्र) |
| रु छ करोड एक देखि रु सात करोड सम्म | रु ३४,०००/- (चौँतीस हजार मात्र) |
| रु सात करोड एक देखि रु आठ करोड सम्म | रु ३७,०००/- (सैँतीस हजार मात्र) |
| रु आठ करोड एक देखि रु नौँ करोड सम्म | रु ४०,०००/- (चालीस हजार मात्र) |
| रु नौँ करोड एक देखि रु दश करोड सम्म | रु ४३,०००/- (त्रीचालीस हजार मात्र) |
२. सार्वजनिक वा पब्लिक कम्पनी
कम्तिमा ७ जना सदस्य भएको पब्लिक कम्पनी स्थापना गर्न सकिन्छ तर अधिकतम सीमा छैन । पब्लिक कम्पनीलाई आफ्नो व्यवसायिक गतिविधि सुरु गर्न प्रारम्भ भएको प्रमाणपत्र चाहिन्छ। शेयर र डिबेञ्चर जारी गर्दा विवरणपत्र जारी गर्न आवश्यक छ।
कम्पनी ऐन, २०६३ को धारा २(ग) ले पब्लिक कम्पनीलाई परिभाषित गरेको छ।
कम्पनी रजिष्ट्रारको कार्यालयमा सार्वजनिक वा पब्लिक कम्पनी दर्ताको लागि आवश्यक कागजातहरू
| क्र.सं. | कागजातहरूको सूची |
| 1. | अनुसूची १ बमोजिमको ढाँचामा एउटा आवेदन र त्यसमा १० रुपैयाँको टिकट संलग्न गर्नुपर्नेछ। |
| 2. | प्रबंधपत्रको दुई छायाँप्रति। |
| 3. | नियमावलीको दुई छायाँप्रति। |
| 4. | कम्पनी स्थापना हुनु अघि संस्थापक सदस्यहरू बीच भएको सम्झौताको प्रतिलिपि। |
| 5. | संस्थापक शेयरधनीहरूको नागरिकता प्रमाणपत्रको प्रमाणित प्रतिलिपिहरू। |
कम्पनी रजिष्ट्रारको कार्यालय अनुसार पब्लिक कम्पनीको लागी आवश्यक दर्ता शुल्क:
| अधिकृत पूंजी | दर्ता शुल्क(ने.रु) |
| रु एक करोड सम्म | रु. १५,०००/- (पन्ध्र हजार मात्र) |
| रु एक करोड एक देखि रु दश करोड सम्म | रु. ४०,०००/- (चालीस हजार मात्र) |
| रु दश करोड एक देखि रु बीस करोड सम्म | रु. ७०,०००/- (सत्तरी हजार मात्र) |
| रु बीस करोड एक देखि रु तीस करोड सम्म | रु १,००,०००/- (एक लाख मात्र) |
| रु तीस करोड एक देखि रु चालीस करोड सम्म | रु १, ३०,०००/- (एक लाख तीस हजार मात्र) |
| रु चालीस करोड एक देखि रु पचास करोड सम्म | रु १, ६०,०००/- (एक लाख साठ्ठी हजार मात्र) |
३. मुनाफा वितरण नगर्ने कम्पनी
मुनाफा वितरण नगर्ने कम्पनी स्थापनाका लागि कम्तिमा ५ जना सदस्य हुनुपर्नेछ र संस्थापना पछि पाँचजनामा नघट्ने गरी यसका सदस्यहरुको संख्या जतिसुकै पनि हुन सक्नेछ । यस कम्पनीले आफ्ना सदस्यहरूलाई कुनै पनि लाभांश वा कमाएको नाफा वा कुनै वस्तुको प्राप्तिको लागि गरिएको बचतबाट कुनै पनि पैसा बाँड्ने वा भुक्तानी गर्ने अधिकार हुने छैन। कम्पनी ऐन, २०६३ को दफा १६६ र १६७ मा मुनाफा वितरण नगर्ने कम्पनी सम्बन्धी व्यवस्था उल्लेख छ ।
कम्पनी रजिष्ट्रारको कार्यालयमा मुनाफा वितरण नगर्ने कम्पनी दर्ताको लागि आवश्यक कागजातहरू
| क्र.सं. | कागजातहरूको सूची |
| 1. | अनुसूची १ बमोजिमको ढाँचामा एउटा आवेदन र त्यसमा १० रुपैयाँको टिकट संलग्न गर्नुपर्नेछ। |
| 2. | प्रबंधपत्रको दुई छायाँप्रति। |
| 3. | नियमावलीको दुई छायाँप्रति। |
| 4. | प्रचलित कानून बमोजिम कुनै खास किसिमको व्यवसाय वा कारोवार गर्ने कम्पनी दर्ता गर्नुअघि प्रचलित कानून बमोजिम कसैबाट इजाजतपत्रको पूर्व स्वीकृति लिनु पर्नेछ। |
| 5. | प्रबन्ध सञ्चालकहरूको नागरिकता प्रमाणपत्रको प्रमाणित प्रतिलिपिहरू। |
४. विदेशी कम्पनी
विदेशी कम्पनी भन्नाले राज्य बाहिर स्थापित कुनै पनि कम्पनी सम्झनु पर्छ। विदेशी मुलुकमा दर्ता भएको कम्पनीले नेपालमा कारोबार गर्न चाहेमा त्यस्तो कम्पनी नेपालमा दर्ता भएको हुनुपर्नेछ । विदेशी कम्पनीहरूले नेपालको (CRO) मा दर्ता नगरी नेपालमा शाखा कार्यालय वा सम्पर्क कार्यालय स्थापना गर्न सक्दैनन्। त्यस्ता विदेशी कम्पनीले नेपालमा दर्ता नगरी लाभांश वा शेयर जारी गर्न सक्दैनन् ।
कम्पनी रजिष्ट्रारको कार्यालयमा विदेशी कम्पनी दर्ताको लागि आवश्यक कागजातहरू
| क्र.सं. | कागजातहरूको सूची |
| 1. | अनुसूची १ बमोजिमको ढाँचामा एउटा आवेदन र त्यसमा १० रुपैयाँको टिकट संलग्न गर्नुपर्नेछ। |
| 2. | अनुसूची २ बमोजिमको ढाँचामा प्रबंधपत्रको दुई छायाँप्रति। |
| 3. | नियमावलीको दुई छायाँप्रति। |
| 4. | कम्पनी स्थापना हुनु अघि संस्थापक सदस्यहरू बीच भएको सम्झौताको प्रतिलिपि। |
| 5. | संस्थापक शेयरधनीहरूको नागरिकता प्रमाणपत्रको प्रमाणित प्रतिलिपिहरू। |
| 6. | प्रचलित कानून बमोजिम नेपालमा लगानी गर्न सम्बन्धित निकायबाट प्राप्त अनुमतिपत्रको प्रतिलिपि । |
| 7. | संयुक्त लगानी भएको औद्योगिक कम्पनीको हकमा, उद्योग विभागले जारी गरेको र दर्ता गरिएको संयुक्त लगानी सम्झौताको प्रतिलिपि। |
| 8. | प्रवर्द्धक विदेशी व्यक्ति हो भने, आफ्नो देश प्रमाणित गर्ने कागजात र राहदानी र नागरिकताको प्रमाणित प्रतिलिपि। |
| 9. | प्रवर्द्धक विदेशी व्यक्ति, कम्पनी, वा निकाय हो भने त्यस्तो कम्पनी वा निकायको संस्थापनको प्रमाणित प्रतिलिपि र त्यस्तो संस्थापना सम्बन्धी प्रमुख कागजातहरू। |
कम्पनी रजिष्ट्रार कार्यालय अन्तर्गत कम्पनी दर्ता गर्ने प्रक्रिया।
| चरणहरू | प्रक्रिया |
| पहिले | तोकिएको कागजात सहितको निवेदन पेश गर्ने । |
| दोस्रो | निवेदन पेस गरेपछि, OCR ले आवश्यक सोधपुछ गरी १५ दिनभित्र त्यस्तो कम्पनी दर्ता गर्नुपर्छ। |
| तेस्रो | कम्पनी दर्ता भइसकेपछि संस्थापना भएको मानिनेछ। |
| चौथो | OCR ले तोकिए बमोजिम ढाँचामा कम्पनी दर्ता प्रमाणपत्र प्रदान गर्नेछ। |
अनुसूची–१
(दफा ४ को उपदफा (१) सँग सम्बन्धित)
कम्पनी संस्थापना गर्नको लागि दिने निवेदनको ढाँचा
श्रीमान् रजिष्ट्रार ज्यू ,
कम्पनी रजिष्ट्रारको कार्यालय,
………………….। विषय : कम्पनी संस्थापना गरी पाऊँ ।
महोदय,
हामीलाई …………………………………………नामको प्राइभेट÷पब्लिक लिमिटेड÷मुनाफा वितरण नगर्ने कम्पनी संस्थापना गर्ने इच्छा भएको हुँदा कम्पनी ऐन, २०६३ को दफा ४ को उपदफा (१) बमोजिम कम्पनी संस्थापना गर्न तपसिल बमोजिमका कागजातहरु संलग्न राखी यो निवेदन पेश गरेका छौं । उक्त कम्पनी हाम्रो नाममा दर्ता गरी पाऊँ ।
तपसिल
१. प्रबन्धपत्र तथा नियमावली प्रत्येकको दुई/ दुई प्रति,
२. संस्थापकहरु नेपाली नागरिक भएमा संस्थापकहरुको नागरिकताको प्रमाणपत्रको प्रतिलिपि,
३. पब्लिक लिमिटेड कम्पनीको हकमा संस्थापना अघि संस्थापकहरुबीच कुनै सम्झौता भएको भए सोको प्रतिलिपि,
४. प्राइभेट लिमिटेड कम्पनीको हकमा संस्थापकहरुवीच कुनै सर्वसम्मत सम्झौता भएको भए सोको प्रतिलिपि,
५. कम्पनी संस्थापना गर्नेबारे सम्बन्धित निकायको पूर्व स्वीकृति वा इजाजतपत्र (कुनै निकायको पूर्व स्वीकृति वा इजाजतपत्र चाहिने भएमा मात्र)
६. संस्थापक संगठित संस्था भए,–
(क) संस्था दर्ता प्रमाणपत्र,
(ख) कम्पनी संस्थापना बारे सञ्चालक समितिको निर्णय,
(ग) संस्थापना वा दर्ताको प्रमाणपत्र तथा संस्थापना सम्बन्धी प्रमुख लिखतहरु ,
(घ) संस्थापकको रुपमा संगठित संस्थाको प्रतिनिधित्व गर्ने व्यक्तिको नियुक्ति सम्बन्धी लिखत ।
७. विदेशी लगानी हुने भए,–
(क) विदेशी लगानीबारे सम्बन्धित निकायको अनुमति पत्र,
(ख) संस्थापक विदेशी व्यक्ति भए निज कुन मुलुकको नागरिक हो सो खुल्ने प्रमाण वा राहदानीको
प्रतिलिपि,
(ग) संस्थापक विदेशी संगठित संस्था भए संस्थापनाको प्रमाणपत्रको प्रतिलिपि तथा संस्थापना सम्बन्धी प्रमुख लिखतहरु (जस्तै – प्रबन्धपत्र, नियमावली वा विधान )
८. म । हामीले सरकारी वा सार्वजनिक संस्थानहरुलाई बुझाउनु पर्ने बाँकी बक्यौता छैन
९. उपर्युक्त व्यहोरा ठीक साँचो छ, झुटृा ठहरे कानून बमोजिम सहुँला बुझाउँला ।
मिति : निवेदकहरु
दस्तखत
नाम,थर :
स्थायी ठेगाना :
हालको ठेगाना :
टेलिफोनः
मोवाईल:
फ्याक्स नं.:
पोष्टबक्स नम्बर:
इमेल:
(प्रत्येक संस्थापकको उपर्युक्त विवरण उल्लेख गर्ने )
